Prezentacja multimedialna – autoreferat (6)

Organizacja zawartości slajdów

 

Prezentacja multimedialna, która jest coraz częstszym instrumentem wizualizacji wykorzystywanym i pożądanym podczas obrony pracy promocyjnej powinna składać się z 10-15 slajdów.

Slajd tytułowy nie może być „pstrokaty”, co oznacza, że nie zapełniamy go grafiką. Jedynym elementem graficznym, jaki można umieścić na slajdzie tytułowym jest logo uczelni. Należy zawrzeć na nim takie informacje, jak: nazwa uczelni, wydziału, ewentualnie katedry; tytuł pracy promocyjnej, jej forma (dyplomowa, inżynierska, magisterska), imię i nazwisko dyplomanta, tytuł naukowy  oraz imię i nazwisko promotora oraz recenzenta, miejscowość i rok.

Slajd drugi powinien prezentować plan wypowiedzi. Agenda umożliwi naświetlenie słuchaczom jakie zagadnienia poruszy Student w trakcie wystąpienia. Z jednej strony organizuje prezentację, a z drugiej czas wystąpienia.

Zasadnicza zawartość prezentacji multimedialnej to: określenie celu i przedmiotu pracy, założeń metodologicznych, głównych wyników badań i wniosków (zarówno z części teoretycznej, jak i badawczej). Należy unikać prezentowania definicji (chyba, że autorskich, które sformułowano w trakcie procesu badawczego). Jeżeli zachodzi konieczność umieszczenia "jakiejś" definicji, trzeba ją opatrzyć przypisem. Podobnie z prezentowaniem danych statystycznych (pierwotnych – pochodzących z autorskich badań i wtórnych – zaczerpniętych np. z GUS-u, czy Eurostatu). Dane powinny być aktualne. Nie można dopuścić do sytuacji powoływania się na dane statystyczne z 2008 r., gdy obrona ma miejsce w 2013 r. (chyba, że w pracy dokonywano analizy ex post, czyli retrospektywnej).

Ciekawym rozwiązaniem jest prezentowanie w części zasadniczej wniosków na bazie mapy mentalnej, czy prostych zależności w postaci strzałek. Wizualizacja wniosków jest bardzo dobrze odbierana na obronie, ponieważ Student omawia dany element, a nie odczytuje tekst ze slajdów. Animacje i efekty przejść slajdów wypada stosować z umiarem. Najbezpieczniejszym rozwiązaniem jest ustawienie przejścia slajdu po kliknięciu myszką.

Prezentację multimedialną zamyka bibliografia (o ile w slajdach powoływano się na źródła) i podziękowania za uwagę.

Recenzja pracy dyplomowej, inżynierskiej, magisterskiej (5)

Na co zwraca uwagę recenzent?

Aspekt edytorski

 

Warto zadbać o to, aby tekst pracy promocyjnej był dobrze sformatowany. Recenzenci „esteci” chętnie korzystają z prostej opcji jaką oferuje edytor Word, mianowicie „Pokaż wszystko”. Pozwala ona na „ujawnienie” znaczników akapitu i innych ukrytych symboli formatowania.

 

Poniżej zestawiamy  najczęstsze błędy z jakimi spotykamy się podczas wykonywania korekty edytorskiej:

1. Brak wyjustowania tekstu do obu marginesów. Tekst wyrównany do lewego marginesu wygląda źle. Żeby sobie ułatwić pracę z tekstem, proponujemy przed rozpoczęciem pisania, dostosować styl „Normalny” i zaznaczyć w nim opcję justowania. Zarówno tekst podstawowy, jak i tekst przypisów będzie wyrównany do obu marginesów w całym dokumencie.

2. Pozostawione na końcu wierszy tzw. „bękarty” i „wdowy”. Wiersz nie może kończyć się spójnikiem, np. „i”. Jest to poważny błąd łamania tekstu. Tego rodzaju „literówki” należy przenosić do wiersza kolejnego przy wykorzystaniu twardej spacji, nie entera. Zastosowanie entera powoduje „rozjeżdżanie się” tekstu. Twardą spację wstawiamy przy wykorzystaniu symbolu ("Wstaw", "Symbol", "Więcej symboli", "Znaki specjalne", "Spacja nierozdzielająca" lub wykorzystując kombinację Ctrl+Shift+Odstęp).

3. Brak automatycznych spisów: spis treści; spis rysunków, tabel, wykresów.

4. Niepotrzebne odstępy przed i po akapicie. W wyniku ich zastosowania, miedzy nagłówkami i tekstem głównym tworzą się „przerwy”, które również wpływają na estetykę całego tekstu. Na początku pracy warto w stylu "Normalnym", w opcji "Akapit" odznaczyć tę funkcję.

5. Nieproporcjonalna struktura tekstu. Gdy praca promocyjna ma charakter teoretyczno-badawczy, należy zadbać o to, aby część teoretyczna nie była obszerniejsza od części badawczej. Obie powinny być w miarę proporcjonalne, a najlepiej, gdy część empiryczna jest bardziej wyczerpująca, aniżeli część teoretyczna. Również objętość podrozdziałów  powinna być w miarę proporcjonalna, z odchyleniem +/- 2,3 strony.

6. Brak jednolitej czcionki, szczególnie w przypadku tekstów, gdzie głównym źródłem informacji pozostaje Internet. Ważnym jest, żeby stosować tożsamą czcionkę w obrębie całej pracy (nagłówki, tekst główny, przypisy, aneksy).

7. Nieprawidłowo podzielone tabele. Niejednokrotnie jest tak, że tabela z danymi rozciąga się na dwie, a nawet trzy strony. Dlatego też, warto ponumerować wiersze i kolumny (w poziomie i w pionie). Tabelę dzieli się poprzez wykorzystanie opcji  zlokalizowanej w edytorze Word w zakładce „Narzędzia tabel”, „Układ”, „Scalanie”, „Podziel tabelę”.

8. Przesuwanie tekstu na kolejną stronę przy wykorzystaniu entera, co w konsekwencji powoduje, że tekst  przy każdym kolejnym otworzeniu pliku z pracą znajduje się w innym miejscu, tj. nie jest osadzony. Do przenoszenia tekstu na kolejną stronę należy używać opcji „Podziału strony” znajdującej się w edytorze Word w zakładce „Wstawianie”.

9. Brak akapitów lub wykorzystywanie do tworzenia akapitów tabulatora. Podstawowy akapit (wcięcie) należy dostosować w stylu "Normalnym" przed rozpoczęciem pracy nad tekstem. Najczęściej wcięcie specjalne wynosi 1,25 cm.

Stosując się do powyższych wytycznych, tekst  na „pierwszy rzut oka” zostanie uznany za sformatowany na poziomie zadowalającym.

Przypisy i bibliografia - tworzenie i ważna kwestia praw autorskich (4)

Logika przypisów, czy to już plagiat?

     Praca licencjacka powinna zawierać bibliografię z minimum 20 pozycjami. Wraz ze wzrostem rangi pracy promocyjnej wykaz bibliografii powinien być pokaźniejszy. Wielu Studentów przed przystąpieniem do pisania pracy promocyjnej nie wyobraża sobie możliwości zapoznania się z tak dużą liczbą źródeł. Rozwiązaniem jest umiejętne korzystanie ze spisów treści i wybieranie tych informacji, które będą najbardziej przydatne.

 

 

     Po etapie selekcji materiału, należy z niego właściwie skorzystać. Umiejętności nie warto tutaj utożsamiać z "pójściem na łatwiznę". W wytycznych edytorskich dotyczących formatowania pracy, które Student otrzymuje z dziekanatu lub od promotora, w znakomitej większości przypadków znajduje się wzmianka na temat plagiatu i przywłaszczania cudzych myśli, czyli tzw. kradzieży intelektualnej.

 

    Tekst przekopiowany, przepisany i nie opatrzony odpowiednim odnośnikiem jest przywłaszczeniem własności intelektualnej. Praca promocyjna nie może być również jednym wielkim cytatem. Z pomocą przychodzi słownik synonimów i przeformułowywanie cudzych myśli na swoje własne. Tak stworzony akapit również należy opatrzyć przypisem. Wielu Studentów wychodzi z założenia, że jeżeli wstawi przypis po przepisanym akapicie, to nie jest to plagiat. My takie podejście do sprawy określamy mianem „plagiatu moralnego”. W sytuacji braku odnośnika, można mówić o „plagiacie niemoralnym”. Oba typy postępowania z tekstem są plagiatem pełnym. Brak cytatu jest zawsze równoznaczny z kradzieżą intelektualną.

 

Dlaczego odnośniki w tekście w postaci przypisów są tak ważne?

 

     Powodów jest co najmniej kilka. Kluczowy z nich to system antyplagiatowy, w którym gromadzone są wszystkie „przepuszczone” przez niego teksty. W sytuacji, gdy Student w pracy umieści akapit przepisany z danej książki, a system antyplagiatowy w momencie generowania raportu nie zidentyfikuje go jako plagiat powstaje ryzyko problemów w późniejszym czasie. Jakich? W momencie, gdy inny Student dokona podobnego działania (kradzieży intelektualnej) jego tekst zostanie zidentyfikowany jako plagiat, ponieważ pierwszy ze Studentów dopuścił się przywłaszczenia omawianego akapitu. Inna okoliczność to poważne następstwa natury prawnej. Wyobraźmy sobie sytuację, kiedy prawdziwy autor pozycji z której skorzystali wspomniani Studenci, udostępnia swoją książkę do publicznego wglądu na Google Books w momencie, gdy któraś z prac promocyjnych jest właśnie skanowana przez system antyplagiatowy.

     Konsekwencje są poważne i dotkliwe, a utracony pozytywny wizerunek w oczach innego człowieka (w tym przypadku przede wszystkim promotora) trudno odbudować….

 

Kilka wskazówek technicznych  - styl przypisów (oxfordzki, czy harwardzki?)

 

     Obecnie w środowisku akademickim panuje moda na przypisy w stylu oxfordzkim (inaczej dolne). Najczęściej stosuje się numerację ciągłą w obrębie całej pracy (chyba, że praca jest długa – wówczas praktykuje się numerację  ciągłą, ale w obrębie poszczególnych rozdziałów/sekcji – przypis z cyferką 300 nie wygląda dobrze).

 

     Przypisy w tzw. stylu harwardzkim (czyli odwołania w tekście przy wykorzystaniu nawiasów kwadratowych) preferuje się głównie przy pracach inżynierskich. Przypisy w tym stylu warto stosować, gdy praca jest „pokaźna”. Pozwala to na zredukowanie liczby stron tekstu (przypisy dolne generują treść, a wiec i kolejne strony). Jeżeli chodzi o funkcjonalność obu stylów, to przypisy dolne są wygodniejsze w skonstruowaniu bibliografii. W praktyce, żeby wykonać przypisy w stylu harwardzkim w pierwszej kolejności należy stworzyć je w stylu oxfordzkim i po napisaniu całej pracy przygotować zestawienie bibliograficzne. Po alfabetycznym posortowaniu bibliografii, można przyporządkować konkretnym pozycjom w bibliografii numery, np. [1], [2].

 

     Przypisy w stylu harwardzkim są o tyle problematyczne, że po ich zastosowaniu niemożliwe jest dodanie kolejnych pozycji do bibliografii, ponieważ każda modyfikacja źródeł powoduje zmianę numeracji w wykazie bibliografii. Dlatego przed przedłożeniem promotorowi pracy do finalnej akceptacji, lepiej  stosować przypisy dolne, a po ostatecznej aprobacie zmienić je na przypisy w stylu harwardzkim (o ile promotor preferuje ten styl).

Recenzja pracy dyplomowej, inżynierskiej, magisterskiej (3)

Na co zwraca uwagę recenzent?

Aspekt merytoryczny

     Dla osoby recenzującej pracę promocyjną kluczowe znaczenie mają trzy jej elementy: wstęp, zakończenie i część badawcza.

     Z reguły część teoretyczna pracy promocyjnej jest przez recenzentów jedynie przeglądana. Celem jest sprawdzenie, czy uwzględniono i rozwinięto wszystkie wymagane zagadnienia. Warto nadmienić, że analizując poprawność realizacji części teoretycznej recenzent zwraca uwagę na jakość wykorzystanych źródeł. Dobrze, żeby były to pozycje „świeże” (najlepiej po 2005 r.) i zróżnicowane: druki zwarte (polskie i zagraniczne), druki normatywne (np. ustawy, rozporządzenia), czasopisma i źródła internetowe (wskazane jest sformułowanie „Netografia).

     Uwaga recenzenta koncentruje się na części badawczej i poprawności przeprowadzenia badania/badań. Prezentacji uzyskanych danych dokonuje się na wykresach lub w tabelach (najlepiej korelacyjnych, tj. uwzgledniających odpowiedzi np. ankietowanych – o ile narzędziem badań jest kwestionariusz ankiety -  zestawione ze względu na ich cechy społeczno-demograficzne). Dużym błędem jest analizowanie i prezentowanie odpowiedzi ankietowanych ogółem, a wykorzystanie wyłącznie danych metryczkowych do scharakteryzowania badanej grupy. Przy takim podejściu można zadać sobie pytanie o celowość i przydatność danych metryczkowych.

 

     Na jednej stronie warto zestawić maksymalnie dwa elementy graficzne (tabela i/lub wykres). Pomiędzy tymi  składowymi analizy umieszcza się tekst. Przy czym analiza nie polega na umieszczeniu jednego, czy dwóch zdań nad, czy pod wykresem i/lub tabelą. Wykresy/tabele należy opisać i wykazać co z tego zobrazowania wynika i dlaczego tak jest. Argumentując dany wynik należy wyraźnie zaznaczyć, że jest to jedynie przypuszczenie, domysł Studenta, nie twierdzenie ostateczne. Użytecznymi sformułowaniami są: „Przyjmuje się, że…”, „Można założyć…”, „Dane przedstawione w tabeli/ na wykresie nr…sugerują” itp.

     Student „zapunktuje” jeżeli każdy z rozdziałów poprzedzi krótkim wstępem, a zakończy syntetycznym podsumowaniem. Metodyka taka łączy poszczególne elementy pracy promocyjnej i uzasadnia logikę całej struktury pracy.

Wstęp i zakończenie pracy promocyjnej (2)

Jakie zagadnienia umieścić we wstępie i zakończeniu pracy dyplomowej, inżynierskiej, magisterskiej?

     Wstęp, obok zakończenia to jeden z kluczowych elementów pracy promocyjnej. Z reguły zawiera się na 2-3 stronach. Wstęp nie jest miejscem omawiania problematyki tematu z punktu widzenia literatury przedmiotu, toteż należy unikać w nim cytowań.

     W pierwszej części wstępu warto odnieść się do kontekstu podjętego zagadnienia (dlaczego temat jest ważny? co stało się bodźcem zainteresowania daną kwestią i skąd pomysł na przeprowadzenie badań własnych? jaki związek ma ogół zagadnień z samym autorem?).

 

     W drugiej części wstępu należy określić przedmiot i cel badań oraz problemy badawcze (główny i/lub szczegółowe w zależności od wymagań jakie stawia promotor). W przypadku prac inżynierskich w tej części pracy promocyjnej z reguły umieszcza się jedynie informacje na temat celu pracy.

 

     We wprowadzeniu powinno się również scharakteryzować strukturę pracy. Innymi słowy, w syntetyczny sposób przedstawić zawartość poszczególnych rozdziałów. Ponadto, warto dokonać krytycznej analizy literatury przedmiotu. Chodzi tutaj przede wszystkim o pokazanie jak mocno realizowana przez nas problematyka jest eksploatowana w literaturze polskiej (w tym czasopismach) i zagranicznej. Pożądane jest zasygnalizowanie, które pozycje wskazane w bibliografii były najbardziej przydatne i dlaczego.

     Zakończenie pracy promocyjnej to po wstępie kolejny jej newralgiczny komponent. Jest ono miejscem, w którym Student powinien wyciągnąć wnioski z części teoretycznej i/lub badawczej, zweryfikować wysunięte w pracy postulaty badawcze i hipotezy oraz przedstawić wnioski praktyczne (realizacja celu aplikacyjnego pracy, tj. użyteczność rezultatów pracy promocyjnej dla praktyki gospodarczej, np. dla środowiska w którym przeprowadzono badania).  

Tytuł pracy dyplomowej, inżynierskiej, magisterskiej (1)

Wybór tematu pracy promocyjnej i rola strukturalizacji materiału

     Problematyka pracy promocyjnej musi być osadzona w kontekście specjalizacji/kierunku studiów. Tematyka pracy powinna odpowiadać zainteresowaniom badawczym promotora. Kwestią tą warto zainteresować się na pierwszym, czy drugim roku studiów. Pozwala to z jednej strony na zaoszczędzenie czasu, a z drugiej na zbudowanie pozytywnego wizerunku w oczach promotora (co wpływa na jakość późniejszej współpracy). Zdecydowanie lepiej jest postrzegany Student, który ustala konstrukcję spisu treści, czy przedkłada plan pracy promotorowi na drugim, czy trzecim roku. Postawą taką zaświadcza, że pracę promocyjną faktycznie realizuje w okresie całych studiów, a nie w ich fazie schyłkowej.

     Obecnie w środowisku akademickim ceni  się prace, które mają charakter teoretyczno-metodyczny. Zatem takie, które są jednocześnie wynikiem studiów literaturowych dokonanych przez Studenta (przegląd literatury tematu) i zawierają część badawczą. Część empiryczna to tzw. „własny wkład Studenta w pracę” – kluczowy filar pracy promocyjnej.
 

     Formułując tytuł pracy dyplomowej warto zadać sobie pytanie, czy będziemy mieli dostęp do obiektu badań, w którym docelowo chcielibyśmy przeprowadzić badania. Z tego też względu, warto tytuł pracy promocyjnej osadzić w kontekście własnego środowiska zawodowego.  Praca taka jest bardziej wiarygodna, ponadto wskazuje na jej charakter aplikacyjny (możliwość zastosowania wyników badań w praktyce gospodarczej).

 
     Tytuł pracy promocyjnej powinien odzwierciedlać jej ideę i celowość. Oznacza to, że ważny jest poziom uszczegółowienia tytułu pracy. Poniżej podano przykłady sformułowania tego samego tematu na kilka sposobów:

1.  „Logistyka dystrybucji w przedsiębiorstwie XYZ”
2. „Optymalizacja procesów dystrybucji w przedsiębiorstwie XYZ”
3. „Optymalizacja procesów dystrybucji w przedsiębiorstwie XYZ przy wykorzystaniu metody ABC"
4. „Optymalizacja organizacji transportu w systemie dystrybucji przedsiębiorstwa XYZ na przykładzie metody XYZ”

     Warto podkreślić, że od dyplomanta promotor będzie wymagał realizacji tematu mniej skomplikowanego, aniżeli od magistranta i o tym należy pamiętać. Lepiej jednak przedłożyć promotorowi bardziej uszczegółowiony tytuł pracy promocyjnej, ponieważ wskazuje to, że Student wie o czym chce pisać i co chce zbadać, jakie elementy będą budowały strukturę pracy oraz jakie instrumentarium badawcze wykorzysta. Co więcej, w sytuacji, gdy promotor uzna tytuł pracy promocyjnej za zbyt szeroki, zaproponuje jego zawężenie. Tym samym, Student raczej nie doświadczy konieczności realizowania koncepcji pracy promocyjnej narzuconej odgórnie.

     Uszczegółowienie tematu pozwala także na bezproblemowe rozpisanie struktury pracy promocyjnej (planu, spisu treści) i umożliwia wyeliminowanie ryzyka zbędnych pytań zadawanych przez promotora Studentowi.

PRZYKŁADY STRUKTURALIZACJI TEMATU

     Formułując temat „Logistyka dystrybucji w przedsiębiorstwie XYZ” Student wie, że w spisie treści powinien znajdować się rozdział dotyczący logistyki dystrybucji, charakterystyka badanego podmiotu (przedsiębiorstwa XYZ) i połączenie obu tych kwestii, czyli funkcjonowanie logistyki dystrybucji w praktyce przedsiębiorstwa XYZ. Pierwszym pytaniem  jakie najprawdopodobniej zada promotor przy sformułowanym w ten sposób tytule pracy będzie: co chce Pan/Pani osiągnąć opisując system dystrybucji w danym podmiocie? Jeżeli Student wie, co chce osiągnąć – nie ma problemu. Gdy nie wie, ponownie musi zastanawiać się nad sposobem sformułowania tytułu pracy.  Mankamentem tak sformułowanego tytułu  jest bark wyraźnego zaznaczenia w nim problemu badawczego.

     Formułując temat „Optymalizacja procesów dystrybucji w przedsiębiorstwie XYZ" Student wie, że w spisie treści powinien znajdować się rozdział dotyczący logistyki dystrybucji, charakterystyka badanego podmiotu (przedsiębiorstwa XYZ) i połączenie obu tych kwestii, czyli funkcjonowanie logistyki dystrybucji w praktyce przedsiębiorstwa XYZ w aspekcie optymalizacji tego systemu. Promotor przy tak sformułowanym tytule pracy nie będzie pytał Studenta o to, co chce osiągnąć (wiedząc, ze chce system dystrybucji w podmiocie zoptymalizować), ale zada pytanie odnoszące się do tego jak chce tej optymalizacji dokonać. Przy wykorzystaniu jakich metod?

 
     Formułując temat „Optymalizacja procesów dystrybucji w przedsiębiorstwie XYZ przy wykorzystaniu metody ABC” Student wie, że w spisie treści powinien znajdować się rozdział dotyczący logistyki dystrybucji, charakterystyka badanego podmiotu (przedsiębiorstwa XYZ) i połączenie obu tych kwestii, czyli funkcjonowanie logistyki dystrybucji w praktyce przedsiębiorstwa XYZ w aspekcie optymalizacji tego systemu przy wykorzystaniu metody ABC. Przy tak sformułowanym temacie, zasugerowana  w tytule pracy promocyjnej metoda optymalizacji (w tym przypadku ABC), musi zostać omówiona już w części teoretycznej. Należy również nawiązać do niej w rozdziale charakteryzujący podmiot, tj. wskazać dlaczego do tej pory podmiot nie zwrócił uwagi na możliwość wdrożenia tej metody, ewentualnie jakie inne metody stosuje zamiast proponowanej i jakie korzyści (względnie zagrożenia) stworzy dla podmiotu implementacja tej metody.

     Formułując temat „Optymalizacja organizacji transportu w systemie dystrybucji przedsiębiorstwa XYZ na przykładzie metody X” Student wie, że w spisie treści powinien znajdować się rozdział dotyczący logistyki dystrybucji (z wyeksponowanym procesem transportowym), charakterystyka badanego podmiotu (przedsiębiorstwa XYZ) i połączenie obu tych kwestii, czyli funkcjonowanie logistyki dystrybucji (w tym przede wszystkim organizacji transportu) w praktyce przedsiębiorstwa XYZ w aspekcie optymalizacji tego systemu przy wykorzystaniu metody X. Przy tak sformułowanym temacie zasugerowana  w tytule pracy promocyjnej metoda optymalizacji systemu transportowego  (w tym przypadku X) musi zostać omówiona już w części teoretycznej. Należy również nawiązać do niej w rozdziale charakteryzującym podmiot, tj. wskazać dlaczego do tej pory organizacja nie zwróciła uwagi na możliwość wdrożenia tej metody, ewentualnie jakie inne metody stosuje zamiast proponowanej i jakie korzyści (i/lub zagrożenia) stworzy dla podmiotu implementacja tej metody. Należy również scharakteryzować obecne rozwiązania transportowe stosowane w badanym podmiocie (przed ich optymalizacją).
Propozycja tak sformułowanego tematu niesie wiele korzyści: ułatwia Studentowi strukturalizację rozdziałów, zaświadcza o wysokiej specjalizacji studenta i chęci zdiagnozowania, omówienia i usprawnienia konkretnych problemów w danym podmiocie.

     Korzyścią z uszczegółowienia tematu jest również to, że jeden z ostatnich poziomów uszczegółowienia tematu, można wykorzystać do sformułowania celu pracy. Odwołując się do omówionego przykładu: tytułem pracy promocyjnej może być „Optymalizacja procesów dystrybucji w przedsiębiorstwie XYZ”, a jej celem „Optymalizacja procesów dystrybucji w przedsiębiorstwie XYZ przy wykorzystaniu metody ABC”.

            Każda praca promocyjna ma strukturę leja – „od ogółu do szczegółu” i przeważnie składa się z 3 rozdziałów. Rozdział pierwszy to z reguły część teoretyczna, wprowadzająca w problematykę tematu. Omawia kontekst części zasadniczej pracy. Rozdział drugi najczęściej dotyczy założeń metodycznych (funkcjonuje również określenie metodologicznych) badań własnych (cel i przedmiot badań, problemy i hipotezy badawcze, instrumentarium badawcze; kontekst, zasięg i ograniczenia badań). Rozdział ostatni prezentuje rezultaty badań własnych.